Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów wśród kobiet i mężczyzn w Polsce oraz innych krajach wysoko uprzemysłowionych. W większości przypadków są one powodowane miażdżycą. Miażdżyca jest chorobą naczyń tętniczych, do której między innymi mogą prowadzić: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, nadwaga i otyłość oraz zaburzenia gospodarki lipidowej.

Miażdżyca tętnic jest jedną z postaci stwardnienia tętnic. W tej jednostce chorobowej dochodzi do odkładania się w błonie wewnętrznej tętnic związków lipidowych, co uruchamia całą lawinę przemian biochemicznych, w efekcie której dochodzi do miejscowego rozrostu tkanki łącznej i mięśniówki gładkiej. W obrębie blaszki miażdżycowej często dochodzi do powstania owrzodzeń oraz drobnych krwotoków. Doprowadza to do reakcji zapalnej oraz do aktywacji układu krzepnięcia. W ten sposób powstaje skrzeplina i odkładają się złogi włóknika. Naczynie staje się grubsze i bardziej zbite. Wszystkie te zmiany prowadzą do zwężenia światła naczynia a w przypadkach skrajnych do całkowitego jego zamknięcia. Dochodzi do niedokrwienia i niedotlenienia narządu zaopatrywanego w krew przez miażdżycowo zmienione naczynie tętnicze. W najgorszym przypadku rozwija się martwica, np. zawał mięśnia sercowego.

Związek choroby niedokrwiennej serca z zaburzeniami gospodarki lipidowej stał się przedmiotem olbrzymiej ilości badań. Wykazały one, że zaburzenia lipidowe, szczególnie występujące już w młodym wieku, powodują w późniejszych latach znaczący wzrost ryzyka chorób sercowo–naczyniowych oraz wzrost ryzyka odległego zgonu. 

Co i dlaczego ocenia się w badaniu określanym potocznie lipidogramem? 

Stężenie cholesterolu i jego frakcji są stabilne u danej osoby. Dlatego każdy po 20-tym roku życia powinien przynajmniej jednorazowo mieć oznaczone ich stężenie we krwi (lipidogram). Potem wzrasta ono wraz z wiekiem, osiągając maksymalne wartości u mężczyzn między 50-55 rokiem życia, a u kobiet między 65-70 rokiem życia.

Na ocenę gospodarki lipidowej u danej osoby składają się cholesterol całkowity i jego frakcje (połączenie cholesterolu z białkiem transportowym): HDL (tzw. dobry cholesterol) i LDL (tzw. zły cholesterol) oraz wartość triglicerydów. Cząstki HDL transportują cholesterol z tkanek do wątroby, gdzie ma miejsce jego eliminacja. Z kolei LDL jest nośnikiem cholesterolu do tkanek. Ryzyko powikłań miażdżycowych wzrasta wraz ze wzrostem stężenia cholesterolu LDL, z kolei jego obniżenie powoduje zmniejszenie ryzyka wystąpienia niebezpiecznych zdarzeń naczyniowych.

W patogenezie miażdżycy ważną rolę odgrywają także triglicerydy. U osób o podwyższonym zarówno poziomie triglicerydów i niskim poziomie cholesterolu HDL, jak i podwyższonym poziomie triglicerydów i wysokim poziomie cholesterolu LDL znacznie częściej występuje choroba niedokrwienna serca. Przyjmuje się, że graniczną wartością stężenia triglicerydów, przy której wzrasta zagrożenie miążdżycą, jest 150mg%. Równie niekorzystne jest wysokie stężenie cholesterolu całkowitego oraz niskie stężenie cholesterolu HDL.

Lipidogram jako profilaktyka chorób układu krążenia.

Osoby z zaburzeniami gospodarki lipidowej, w szczególności z podwyższonym poziomem cholesterolu LDL, odnoszą bardzo dużo korzyści z redukcji jego stężenia, zarówno w profilaktyce chorób układu krążenia, tzn. prewencji pierwotnej, jak również w prewencji wtórnej, czyli u osób po przebytym zawale serca i innych postaciach choroby niedokrwiennej serca. Dlatego tak ważne jest określenie pełnego profilu lipidowego, a nie samego stężenia cholesterolu całkowitego.

Badanie poziomu cholesterolu należy wykonywać u pacjenta wypoczętego, nie wcześniej niż po 3 miesiącach od ciężkiej choroby, zaś 2 tygodnie od ostrej gorączki. Badania tego nie wykonuje się u osób w trakcie kuracji odchudzającej, ponieważ jego wyniki są wówczas niemiarodajne. W tych stanach stężenie cholesterolu może być obniżone. Dodatkowo pobranie krwi musi być wykonane na czczo, a ostatni posiłek w dniu poprzedzającym badanie powinien być lekki i niezbyt późny (najlepiej do 18.00). 

Na niektóre czynniki rozwoju choroby niedokrwiennej serca, takie jak wiek i płeć (mężczyźni > 45rż, kobiety >55rż) nie mamy wpływu. Natomiast zaburzenia gospodarki lipidowej możemy wyrównać:

• Dietą redukującą cholesterol, która powinna zawierać: chude mięso (najlepiej gotowane lub pieczone w folii aluminiowej), chude wędliny i sery, odtłuszczone mleko, jogurty, ryby, oliwę i olej zamiast tłuszczu zwierzęcego, najwyżej dwa jajka tygodniowo, a także ziarna zbóż, nasiona roślin strączkowych oraz dużą ilość warzyw i owoców. Redukcji poziomu cholesterolu sprzyja spożywanie czosnku, oleju z wiesiołka, imbiru i preparatów z miłorzębu japońskiego.
   
• Regularną aktywnością fizyczną - w korzystny sposób wpływa na stężenie lipidów, w tym cholesterolu. Wskazane są ćwiczenia fizyczne o umiarkowanym natężeniu (jazda na rowerze, bieganie czy pływanie) przez 30 - 60 minut wykonywane 3 - 4 razy w tygodniu. Dodatkowo, regularne uprawianie sportu pomaga w zwalczeniu nadwagi.
   
• Odpowiednią farmakoterapią. Osobom chorym na miażdżycę podaje się leki obniżające poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi. W zależności od specyfiki przebiegu choroby są to fibraty lub statyny. W zawansowanej miażdżycy, której towarzyszą objawy choroby wieńcowej stosuje się leki rozszerzające tętnice i ułatwiające przepływ krwi. W sytuacji zagrożenia życia wykonuje się operacje naczyniowe (poszerza się naczynia tętnicze przy pomocy specjalnych technik (angioplastyka, itp.), stosuje się wszczepy naczyniowe (bypassy), itp.

Dlatego na każdym etapie życia powinniśmy być świadomi stanu naszego zdrowia. Osoby, które ukończyły 21 rok życia powinny się poddawać badaniu poziomu cholesterolu we krwi wraz z jego frakcjami co najmniej raz na pięć lat.